Dlaczego nazywam Profesora Jana Bogumiła Sokołowskiego artystą wśród ornitologów? Sokołowski był mistrzem w łączeniu świata nauki z magicznym językiem sztuki. Potrafił przełamać bariery akademickiej hermetyczności, przekazując swoją ogromną wiedzę o ptakach w przystępnym, wręcz gawędziarskim styl. Co więcej, nie ograniczał się do słów. W swoich publikacjach często sięgał po pędzel i ołówek, dodając do nich własnoręcznie wykonane rysunki i akwarele o wyjątkowym poziomie artystycznym. Dzięki tej niepowtarzalnej kombinacji talentu pisarskiego i plastycznego, Profesor Sokołowski przyciągnął uwagę zarówno ekspertów, jak i zwykłych miłośników przyrody, przyczyniając się do popularyzacji ornitologii w Polsce.
Kim był Jan Bogumił Sokołowski?
Jan Sokołowski to najsłynniejszy polski ornitolog. Żył w latach 1899 - 1982, zmarł w wieku 83 lat w Poznaniu. Z wykształcenia jest również zoologiem. Przez większość życia pracował jako profesor na Uniwersytecie Poznańskim oraz jako autor wielu publikacji naukowych oraz popularnonaukowych głównie o ptakach. To właśnie te popularnonaukowe książki trafiały do rzeszy polskich czytelników, zaszczepiając w nich pasję do ptaków, szerząc świadomość o konieczności ich ochrony i zapewne motywując niejedną osobę do wybrania naukowej ścieżki zawodowej związanej z ornitologią. Jego najbardziej znane publikacje to kultowy "Atlas Ptaków Polskich Jana Sokołowskiego", oraz "Ptaki Ziem Polskich"
Niewielki fragment kolekcji Publikacji Prof. Jana Sokołowskiego.
Prof. Jan Bogumił Sokołowski stawiał dobro ptaków ponad swoje ego, starając się docierać do ludzi z przekazem o nich. Dlaczego uważam go za artystę w swojej dziedzinie? Bo potrafił na swój dorobek naukowy spojrzeć oczami każdego z nas, i przekazać nam opowieść o ptakach w sposób, który trafiał prosto do serc, cały czas utrzymując wysoką jakość merytoryczną tych ptasich historii.
Czym wyróżniał się ten słynny polski ornitolog?
W moim rozważaniu o niezwykłej postaci Profesora Jana Sokołowskiego, skupię się na dwóch kluczowych aspektach jego twórczości, które wyróżniały go na tle innych naukowców, i które przyczyniły się do jego niezaprzeczalnej popularności wśród szerokiego grona czytelników.
Pierwszym z nich jest jego unikalna zdolność pisarska, którą Sokołowski wykorzystywał do przekazywania swojej rozległej wiedzy ornitologicznej. Drugim jest jego wyjątkowy talent artystyczny, który pozwalał mu dodawać do swoich tekstów oryginalne rysunki i akwarele, wprowadzając do jego opowieści o ptakach nowy, wizualny wymiar.
Oba te aspekty - pisarski i artystyczny - wzajemnie się przenikały, tworząc niepowtarzalną mieszankę nauki i sztuki, która stała się znakiem rozpoznawczym Sokołowskiego. Zapraszam do odkrywania, jak te dwie sfery twórczości wpływały na siebie i jak Profesor Sokołowski zdołał je zharmonizować, tworząc unikalne prace, które do dziś inspirują i zachwycają.
Po lewej własnoręcznie namalowane ilustracje ptaków przez Jana Sokołowskiego, po prawej projekt okładki publikacji o Szpaku, zarówno ilustracja jak i teksty są autorstwa Sokołowskiego.
Sokołowski jako pisarz
Osobom, które jeszcze nie miały okazji zapoznać się z plastycznym stylem pisania Jana Sokołowskiego, chętnie przytoczę fragment tekstu o sójce pochodzący z książki "Ptaki Ziem Polskich":
"Sójka należy do najładniej ubarwionych gatunków ptaków w Polsce. Strona górna i dolna jest delikatnej szarobrązowej barwy, kuper i dolne pokrywy ogona białe, górna część grzywy biaława z czarnymi kreskami, skrzydła czarnawe z białym lusterkiem, sterówki czarne. Od nasady dzioba biegnie skośnie ku dołowi ciemny wąs.Najładniejsze jest niebieskie lusterko, znajdujące sie na nadlotkach z ciemniejszymi i jaśniejszymi prążkami. Niebieskie pióra sójki znane są powszechnie, a chłopcy wiejscy bardzo często zakładają je na kapelusze.Warto nadmienić, że kolor niebieski, w tym przypadku nie polega na obecności barwnika, lecz powstaje w związku z rozszczepieniem promieni świetlnych, które załamują się w warstwie przejrzystych komórek, ułożonych na komórkach ciemnobrązowych. (...)W lesie można stwierdzić obecność sójki, prędzej na podstawie słuchu niż wzroku, gdyż głos ma skrzekliwy i donośny, a odzywa się natychmiast, skoro spostrzeże coś podejrzanego lub niebezpiecznego. Na skrzek sójki, który brzmi jak "reecz kwee", reagują inne zwierzęta leśne i w porę kryją się lub uciekają przed zagrożeniem. Nie trzeba jednak sądzić, że ptak zdaje sobie sprawę, z pełnienia roli stróża lasu. Sójka krzycząc daje tylko upust własnemu podnieceniu.Obok przeraźliwego skrzeku (...) próbuje nasladowac cudze głosy. Najczęściej udaje przeciągłe "chijee" myszołowa. Sójkę cechuje żywy temperament i wielka ruchliwośc.(...)"
Jan Sokołowski, "Ptaki ziem polskich"
Powyższy fragment oddaje w pigułce styl pisarski Profesora Jana Sokołowskiego, w którym łączył naukową precyzję z pasją i osobistym zaangażowaniem w świat przyrody.
Wyjątkowo zręcznie w przeplatał anegdoty z twardymi faktami naukowymi, tworzył teksty, które były równocześnie informacyjne i angażujące.
Na przykład, pisząc o sójce, wspomina o wiejskich chłopcach przypinających jej niebieskie pióra do kapelusza, by w następnym zdaniu przejść do naukowego wyjaśnienia tego szczególnego odcienia niebieskiego jako wyniku rozszczepienia światła.
Rysunek Sójki, autorstwa Prof. Jana Sokołowskiego, technika: tusz piórkiem. Ilustracja do książki "Ptaki Ziem Polskich".
Taka równowaga między luźnymi ciekawostkami a naukową głębokością sprawia, że jego prace są dostępne dla szerokiej publiczności, bez utraty wartości naukowej. Opisując sójkę, nie zadowolił się jedynie suchym, encyklopedycznym wykładem. Wręcz przeciwnie, swoim słowom nadał życie i kolor, tworząc obraz, który przemawia do czytelnika. Poprzez plastyczny i działający na wyobraźnię opis wyglądu, zachowania i środowiska życia ptaka, pozwolił czytelnikowi poczuć, jakby sam był obecny w lesie, obserwując sójkę na własne oczy. Nawet techniczne informacje, takie jak dźwięki wydawane przez sójkę, zostały przedstawione w sposób, który angażuje wyobraźnię i zmysły czytelnika.
Sokołowski potrafił przybliżyć naukową wiedzę na temat ptaków w sposób, który był zarówno naukowy, jak i pełen emocji, uczynił ornitologię dostępną i fascynującą dla każdego, kto zechciałby zagłębić się w jego teksty.
Sokołowski jako rysownik i artysta malarz
Jan Bogumił Sokołowski nie był tylko znakomitym ornitologiem i pisarzem, ale także utalentowanym rysownikiem i artystą malarzem. Jego ręcznie wykonane rysunki i akwarele ptaków, dzikich zwierząt i przyrody były nie tylko dokładne naukowo, ale też pełne ekspresji i życia. Sokołowski potrafił uchwycić nie tylko fizyczne cechy swoich podmiotów, ale również ich charakter i duszę, przekazując czytelnikowi nie tylko wiedzę, ale i emocje.
Jego podejście do rysowania było głęboko osobiste i refleksyjne, jak sam wyjaśnił:
" Istnieje (...) przyczyna, dla której mimo postępu techniki fotograficznej wolę rysować. Rysując mogę wpatrywać się w zwierzęta i wczuwać się w piękno ich kształtów, barw i ruchów. Zmuszony rysowaniem, spostrzegam i zaczynam rozumieć lepiej proporcje ciała, wyraz oczu i wiele innych, wręcz wspaniałych zjawisk, których przy pobieżnej obserwacji najczęściej w ogóle sobie nie zdaję sprawy. To nie przesada, lecz prosta prawda, że malarz podczas swojej pracy doznaje uczucia, jak gdyby był przeniesiony w inny, nieporównywalnie piękniejszy świat. "
Jan Sokołowski, "Zwierzęta z mojego szkicownika"
"Zwierzęta mojego szkicownika" to zbiór rysunków i akwareli Prof. Jana Sokołowskiego. Powyżej studium rysunkowe gołębia sierpówki praz pawia.
Ten cytat doskonale oddaje pasję i głęboką empatię Sokołowskiego wobec zwierząt oraz jego podejście do rysowania jako narzędzia do lepszego zrozumienia i docenienia natury.
Przez rysowanie na żywo w zoo doskonalił swoje umiejętności, a jego prace były nie tylko dokładne naukowo, ale też pełne ekspresji i życia. Sokołowski potrafił uchwycić nie tylko fizyczne cechy swoich podmiotów, ale również ich charakter i duszę.
Jego ilustracje są dzisiaj uważane za jedne z najważniejszych w dziedzinie ilustracji przyrodniczej w Polsce, łącząc w sobie wiedzę naukową z niezwykłym talentem artystycznym, a także głęboką miłość i zrozumienie dla świata natury.
"Zwierzęta mojego szkicownika", akwarelowe studium pawia, bażantów oraz tukana, Prof. Jan Sokołowski.
Inspirujące Dziedzictwo Profesora Sokołowskiego - podsumowanie.
Prof. Jan Bogumił Sokołowski, sławny ornitolog, pisarz i artysta, pozostawił po sobie nie tylko bogate dziedzictwo naukowe, ale także inspirację do głębszego zrozumienia i docenienia natury. Jego gawędziarski styl pisania i talent artystyczny uczyniły świat ptaków i dzikiej przyrody dostępnym i fascynującym dla wielu.
Przekształcił naukę w sztukę, a sztukę w naukę, ukazując piękno w najdrobniejszych szczegółach życia zwierząt. Jego prace są przypomnieniem, że wpatrywanie się w niebo, obserwowanie ptaków, słuchanie ich śpiewu i nawet próba złapania ich piękna na papierze to nie tylko hobby, ale sposób na łączenie się z naturą i odkrywanie jej tajemnic.
Niech jego pasja będzie zachętą dla nas wszystkich, abyśmy z większą uwagą i ciekawością spoglądali na otaczający nas świat i próbowali go zrozumieć, nie tylko oczami naukowca, ale także sercem artysty.
"Prof. Jan Bogumił Sokołowski", akwarelowy portret autorstwa Karoliny Kijak-Dzikońskiej